Market Garden, de evacuatie: als het om de Tweede Wereldoorlog gaat, kent iedere Arnhemmer deze momenten. Veel minder bekend is het verzetsnetwerk rond onze stad. Airborne Museum Hartenstein ontvouwt het verhaal over de verzetshelden in de nieuwe tentoonstelling Het Netwerk.
Interview: Paul Gersen
Er hangt een gespannen sfeer in de kelder waar op 16 september 1944 de Arnhemse verzetsgroep in het geheim bijeen is gekomen. De nacht ervoor hebben de leden een succesvolle spoorlijnaanslag gepleegd. De Duitse bezetter is woest en stelt een afschuwelijke eis: de daders moeten zich melden óf er worden willekeurige burgers doodgeschoten. En dus zitten ze daar met een vreselijk dilemma: zichzelf aangeven en een zekere dood tegemoet gaan óf anderen opofferen voor het grotere doel. Het is uiteindelijk Piet Kruyff, leider van de verzetsgroep, die de beslissing neemt. Ze gaan niet, want de groep moet intact blijven. De volgende dag, op het moment van de deadline, vinden echter geen represailles plaats. De Duitsers zijn veel te druk met de gelande geallieerde parachutisten in de buurt: de Slag om Arnhem is losgebarsten.
Jaar Van Verzet
Arnhem en de Tweede Wereldoorlog: ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Maar gaat het over de oorlog, dan hebben we het meestal over Market Garden, de evacuatie van de stad of de Pegasus-reddingsacties. Het verzet in Arnhem blijft vaak onderbelicht. Onterecht, vindt Tim Streefkerk van Airborne Museum Hartenstein. Daarom is vanaf 2 maart, in lijn met het landelijke Jaar Van Verzet, de tentoonstelling Het Netwerk in Oosterbeek te zien.
Schakeltjes
“De eerder genoemde elementen van de oorlog in Arnhem kent men allemaal wel,” vertelt Streefkerk. “Operatie Pegasus zit bijvoorbeeld in de succesvolle televisieserie Band of Brothers. Maar er zijn veel meer momenten waarop het verzet in deze regio echt iets heeft betekend.
Neem het verhaal rond de Britse brigadegeneraal John Hackett. Die lag na Market Garden gewond in het Elisabeth Gasthuis in de stad. De Duitsers hadden het ziekenhuis alweer in handen. Piet Kruyff dacht toen: die man moet daar weg, heeft hem toen ‘gekidnapt’ en naar een verzetsgroep in Ede gebracht, die hem hielp onderduiken. Kijk, over die Hackett wisten we al veel, maar wij hebben juist dat verhaal van die verzetsmensen proberen te reconstrueren. Hoe liepen de contacten? Dat is het uitgangspunt van de tentoonstelling: welk netwerk zit hier achter? Dat verhaal was namelijk nog niet bekend.”
AKU-fabriek
Het Netwerk richt zich op het verzet rond de Slag om Arnhem. Het verhaal wordt heel beeldend verteld: “We ensceneren een aantal belangrijke momenten, zodat je als bezoeker het idee krijgt dat je erbij bent. Met heel mooie decors: je staat in de Arnhemse AKU-fabriek, waar de verzetshaard rond Kruyff zich manifesteerde. Dan weer begeef je je in een theater of in een bos. Op het eind zie je hoe al die zaken met elkaar in verband staan.”
Of het verhaal rond het Arnhemse verzet nu volledig bekend is? “Nee,” meent Streefkerk, “het is moeilijk te zeggen hoe groot het verzetsnetwerk hier was; we weten nog lang niet alles. Het is het topje van de ijsberg, maar wél een goed in kaart gebracht topje van de ijsberg.”
De tentoonstelling Het Netwerk valt, niet geheel toevallig, in het Jaar Van Verzet. In het hele land vinden evenementen plaats. Ook Airborne Museum Hartenstein organiseert in heel 2018 activiteiten.