Boekenweek met Herman Koch

Voor het Boekenweekgeschenk kroop geboren Arnhemmer Herman Koch in de huid van een succesvolle schrijver van zelfhulpboeken. We zochten hem op in Amsterdam en spraken over uitgesteld geluk, eindeloos saaie weekends in Arnhem en de ‘Koch-factor’.

Interview: Nicole Beaujean

In september 2016 leverde Herman Koch het manuscript in voor ‘Makkelijk leven’, het Boekenweekgeschenk van 2017. 95 pagina’s, 23.000 woorden − veel korter dan een roman, eerder een mini-novelle.
“Dat was nog best even passen en meten. Als ik aan een boek begin, ga ik uit van 150 tot maximaal 400 pagina’s. Daardoor is een aantal zijlijnen uit dit verhaal gesneuveld. Simpelweg vanwege ruimtegebrek.”

In de huidige maatschappelijke discussie over ‘normaal doen’ blijkt ‘Makkelijk leven’ verrassend actueel, zie Donald Trump, zie Mark Rutte. En dan is er ook nog het debat over de beëindiging van een voltooid leven. Actueler kan bijna niet.
“Wonderlijk toch? Alsof ik dat er op het laatste moment nog snel even in heb verwerkt. Dat zijn van die dingen die je dan cadeau krijgt. Die thema’s hingen blijkbaar al in de lucht.”

De hoofdpersoon uit ‘Makkelijk leven’, Tom Sanders, heeft het wel erg met zichzelf getroffen. Wereldwijd meer dan veertig miljoen zelfhulpboeken verkocht, gelukkig getrouwd met Julia en blakend van zelfvertrouwen. Hij heeft het helemaal voor elkaar.
“Als lezer krijg je meer inzicht in het personage dan hij zelf. Ik geloof dat Tom zelf oprecht denkt dat hij goed bezig is. Wij gaan mee in wat hij doet, maar denken ook: doe dat zo nou níet. Of doe juist wél iets. Want hij verdringt zijn problemen, in de hoop dat ze vanzelf overgaan.”

Zit er ook iets van satire in het boek? Drijf je de spot met het genre zelfhulpboek en alle zelfbenoemde goeroes?
“Nee, ik heb het niet opgevat als satire. Ik heb vooral gedacht: wat gaat er door het hoofd van iemand die dit soort boeken schrijft? Ik heb er ook wel een zekere bewondering voor dat mensen dat kunnen. Daarvoor moet je toch behoorlijk overtuigd zijn van jezelf. Dat fascineert me.”

Jouw Boekenweekgeschenk heeft een verrassend plot. Bedenk je zoiets van tevoren?
“In het geheel niet. Die wending kwam pas heel laat en was voor mijzelf ook een verrassing. Wel leek het me grappig om in de ik-vorm een boek te schrijven over een auteur van zelfhulpboeken die zichzelf heel serieus neemt.
Het genre is ontzettend populair; zelfhulpboeken hebben een stevige plaats verworven in de bestsellerlijsten. Bij wijze van voorbereiding had ik er ook een paar aangeschaft, maar die heb ik nog steeds niet gelezen.”

In een eerder interview las ik dat je ‘de tragische humor van het helse gewone’ beschrijft. En dat tragische zit ‘m dan vooral in heel trieste details. De Koch-factor, zou je kunnen zeggen. Alsof je het leven onder een vergrootglas legt.
“Dat onderscheiden van details gaat bij mij vanzelf. Bijvoorbeeld: achter ons in het restaurant zit een echtpaar samen te zwijgen. Ineens begint de vrouw zacht te snikken. Dan denk ik niet alleen: wat zielig. Maar vooral: en ze heeft ook nog een lelijke blouse aan. Het tragische is dan niet zozeer dat iemand zit te huilen, maar dat ze blijkbaar ook geen smaak heeft.”

“Ik associeerde Arnhem met saaie zondagse familiebezoeken in de jaren zeventig en tachtig”

We moeten het hier toch ook echt even over Arnhem hebben, waar je tot je tweede levensjaar gewoond hebt. In oude interviews met jou komt onze stad er nogal bekaaid vanaf…
“Ik ben weliswaar op mijn tweede met mijn ouders naar Amsterdam verhuisd, maar de familie bleef in de regio Arnhem wonen. Daarom associeerde ik Arnhem lang met saaie zondagse familiebezoeken in de jaren zeventig en tachtig. Dan liep ik door de stad en dacht: wat doe ik hier? Er kwam dan een loden last van saaiheid over me heen. Inmiddels kan ik veel objectiever naar Arnhem kijken.”

Dus we kunnen voorzichtig stellen dat je Arnhem best een nieuwe kans wilt geven?
“Zeker. Die hele beklemmende associatie uit mijn jeugd ben ik kwijt. In theorie hadden het ook Nijmegen of Zwolle kunnen zijn; dat saaie heeft eigenlijk niets met Arnhem te maken.
Uit eten, de cafés; ik vind het nu eigenlijk prima in Arnhem. Ook het glooiende heuvellandschap is echt bijzonder aan Arnhem.”

Je besluit het Boekenweekgeschenk met 11 leefregels. In hoeverre ben je het daar echt mee eens?
“Als ik ze zo nog eens nalees: met alle elf. En dan vooral met de laatste: ‘Het leven begint nu’. Mensen denken vaak: ‘Straks in april, dan…’. Het is natuurlijk prima om je te verheugen op zoiets als een vakantie of een biertje later op de dag in de kroeg. Maar het is jammer om je te focussen op iets leuks in de toekomst en intussen vergeten te leven.”

—Lauren Maas